Y’hoshua bewonderde de centurion

De Controversie

In Matteüs vinden we een passage waar de theologie van tegenwoordig niet blij mee is, over een gesprek tussen Y’hoshua (Jezus) en een Romeinse centurion. De controversie zit ‘em in een zin die ook voorkomt in Lucas, waarin staat dat Y’hoshua verbaasd was over het geloof van de hoofdman over honderd.

Jezus nu, dit horende, heeft zich verwonderd, en zeide tot degenen, die Hem volgden: Voorwaar zeg Ik u, Ik heb zelfs in Israel zo groot een geloof niet gevonden.

— Mattheus 8:10, Statenvertaling

9 En Jezus, dit horende, verwonderde Zich over hem; en Zich omkerende, zeide tot de schare, die Hem volgde: Ik zeg ulieden: Ik heb zo groot een geloof zelfs in Israel niet gevonden.

— Lucas 7:9, Statenvertaling

Dat theologen er niet blij mee zijn, blijkt uit de wijze hoe men ermee omgaat. Vroeger leidde de mededeling, dat Y’hoshua verbaasd was, ertoe dat bijbelwetenschappers zich in allerlei bochten wrongen teneinde die verbazing te verklaren. Tegenwoordig, zo zal ik met enkele voorbeelden aantonen, gaat men op een andere manier met het probleem om, namelijk door het gewoon te negeren.

John Gill

John Gill was een uitermate kundig theoloog. Maar helaas zo verstrikt in zijn loyaliteit aan religieus dogma, dat hij zijn enorme intellect regelmatig heeft aangewend om bijbelteksten in het kader van de leer van de kerk te duiden. Hier is een voorbeeld.

Ver. 10. When Jesus heard it, he marvelled, &c. Which must be understood of him as man; for as God, nothing could present itself unto him at unawares, unthought of, and not known before; and so could not raise admiration in him, and which cannot properly fall on a divine person: or he behaved, both by words and gesture, as persons do when they are astonished at anything; and this he might do, to raise the attention and wonder of those that were with him:

— John Gill. Commentary on Matthew 8:10

Wat er in de bijbels staat, is dat Jezus zich verwonderde. Maar Jezus kan zich toch niet verwonderen als hij God is? God weet immers alles. Dit is het dilemma.

De wijze waarop men dat in vorige eeuwen heeft opgelost, is onder andere beschreven in het bovenstaande commentaar. Jezus is namelijk niet alleen 100% God, Jezus is ook 100% mens. Dus als God kon hij zich niet verwonderen, dat klopt, maar als mens kon hij zich wel verwonderen want in zijn hoedanigheid als mens wist hij niet alles van te voren.

En indien de oplossing niet gezocht moet worden in de theorie van de God-man van 200%, dan is er nog een andere mogelijke verklaring, namelijk dat Jezus deed alsof! Hij pretendeerde om verbaasd te zijn, zowel met zijn gebaren als met zijn woorden, om op die manier de aandacht te trekken van de mensen die bij hem waren en hen te wijzen op het wonder.

Dit is, in mijn eigen bewoordingen, wat de invloedrijke theoloog John Gill in de passage hierboven letterlijk heeft beweerd. Die uitleg vind ik zo onvoorstelbaar, dat ik nog een keer wil samenvatten wat een van de meeste vooraanstaande theologen van de vroege 19e eeuw aan zijn tienduizenden, honderdduizenden lezers leerde.

De tekst vertelt dat Jezus zich verwonderde. Hmm, peinst de theoloog. Eens even zien. In zijn hoedanigheid als God kan hij zich niet verwonderen, dus moet de bijbeltekst betrekking hebben op Jezus in zijn hoedanigheid als mens. En anders heeft Jezus gespeeld dat hij verwonderd was om de aandacht te trekken.

Het is moelijk te overschatten hoeveel invloed mensen als John Gill hebben gehad, en zijn gelijkdenkende tijdgenoten, op de ontwikkeling van de protestantse kerk in Engeland and Amerika, en dientengevolge op de ontwikkeling van de samenlevingen in de angel-saksische wereld.

Kijk nog eens goed wat Gill schrijft: … or Jesus “behaved, both by words and gesture, as persons do when they are astonished at anything.” Oftewel, voorwenden verbaasd te zijn terwijl hij dat niet is. Oftewel: zijn toehoorders in de maling nemen, voor de gek houden.

Voor de gek houden

een verkeerde voorstelling van zaken geven, misleiden

John Gill, deze grote theoloog van het Britse Empire, deinsde er niet voor terug om te beweren dat Jezus het nodig vond om de aandacht te trekken van zijn toehoorders, en dat hij daartoe net deed alsof hij verbaasd was terwijl hij dat niet werkelijk was. Hij gaf een verkeerde voorstelling van zaken. Als dat inderdaad zo zou zijn, dan zou daardoor in één klap het fundament weggeslagen zijn onder het bijbelse principe dat Jezus zonder zonde was toen hij stierf.

Verstrikt in dogma

Zó diep zitten ze verstrikt in de dogma’s van hun geloof, de theologen. Ook al staat er nergens in de bijbel dat Y’hoshua zowel God is als mens, de godvijandige leer over die zogenaamde hypostatische unie is voor de protestantse kerk van hogere autoriteit dan wat de bijbel zelf leert. Dus als iets in de bijbel in tegenspraak is met die mensbedachte doctrine, dan moet de letterlijke betekenis van de betreffende bijbeltekst worden wegverklaard met een ‘uitleg’ die wel past in het kader van die leer.

Ik lees de zin dat Y’hoshua zich verwonderde over het grote geloof van de centurion, en voor mij is dat een eenduidige mededeling uit de bijbel. Ik begrijp wat er staat, het is immers volkomen duidelijk, en ik heb er dus geen enkele moeite mee. Ik twijfel er ook niet aan, en voor mij bestaat er geen conflict. Wat ik derhalve niet zie, is enige noodzaak om zo iets zots te bedenken als zou de zoon van de allerhoogste Elohiym een toneelstukje hebben moeten opvoeren om de aandacht te trekken van zijn toehoorders.

Y’hoshua was verbaasd over het geloof van de centurion. Simpel. Maar het past niet in de leer van de kerk. De theologen moeten de tekst van de bijbel dus wegverklaren, en dat doen ze zo:

Wegverklaring 1 - schizofrenie

Jezus is niet alleen 100% God, hij is ook 100% mens. Dus tijdens het gesprek met de centurion kon hij in zijn hoedanigheid als mens inderdaad verbaasd zijn geweest. Om dat duidelijker tot uitdrukking te brengen, had er in Mattheus 8:10 (en in Lukas 7:9) niet moeten staan:

10 Jezus nu, dit horende, heeft Zich verwonderd, en zeide tot degenen, die Hem volgden: Voorwaar zeg Ik u, Ik heb zelfs in Israel zo groot een geloof niet gevonden.

maar was het prettiger geweest als Mattheus had gescrhreven:

10 Jezus nu, dit horende, heeft Zich in Zijn hoedanigheid als mens verwonderd, en zeide tot degenen, die Hem volgden: Voorwaar zeg Ik u, Ik heb zelfs in Israel zo groot een geloof niet gevonden.

Omdat Mattheüs (en Lukas) dat echter niet hebben gedaan, daarom hebben de theologen het maar als mogelijkheid geopperd. De consequentie van deze ‘oplossing’ is echter dat Jezus in zijn hoedanigheid als God blijkbaar geheimen kon hebben voor zichzelf in zijn hoedanigheid als mens. Dat is een ultieme vorm van schizofrenie.

Er is niemand die er over praat dat Jezus schizofreen moet zijn geweest indien het waar is dat hij een God-mens is met geheimen voor zichzelf. Vroeger moesten we op school de Schachnovelle van Stefan Zweig lezen, over een man die zo gespleten was dat hij tegen zich zelf schaak kon spelen. Zou Stefan Zweig het idee voor zijn wereldberoemde novella van een schizofrene Jezus hebben opgedaan?

Wegverklaring 2 - voor de gek houden

Voor het geval iemand ooit op de gedachte zou komen dat wegverklaring #1 niet houdbaar is, komt de slimme John Gill nog met een tweede wegverklaring op de proppen.

Indien Jezus ook in zijn hoedanigheid als mens niet verbaasd kan zijn geweest, omdat hij in zijn hoedanigheid als God nu eenmaal alles deelt met zichzelf in zijn hoedanigheid als mens, dan kan de tekst niet bedoelen dat hij werkelijk verbaasd was, maar dan moet het zo zijn dat hij zijn verbazing veinsde om de aandacht te trekken.

In dat geval had Mattheus moeten schrijven:

10 Jezus nu, dit horende, heeft daarop gereageerd door net te doen alsof Hij verwonderd was, en met Zijn woorden en gebaren heeft Hij zo de aandacht getrokken, en toen iedereen naar Hem keek en oplettend toehoorde, toen zeide Hij tot degenen, die Hem volgden: Voorwaar zeg Ik u, Ik heb zelfs in Israel zo groot een geloof niet gevonden.

Het mag duidelijk zijn dat theologen die zich genoodzaakt voelen om die vervelende tekst in Mattheus 8 en Lucas 7 te ‘verklaren,’ in de absurditeit zijn beland. Je begrijpt dus dat ze niet blij mee zijn met de mededeling dat hun Jezus verbaasd was.

Wegverklaring 3 - negeren

In de tekst van zowel Markus 8:10 als Lukas 7:9 gebruiken de vertalers het woord ‘verwonderd’ om de reactie van Y’hoshua te beschrijven.

verwondering

8:10 - Jezus nu, dit horende, heeft Zich verwonderd, en zeide tot degenen, die Hem volgden: Voorwaar zeg Ik u, Ik heb zelfs in Israel zo groot een geloof niet gevonden.

Lukas 7:9 - En Jezus, dit horende, verwonderde Zich over hem; en Zich omkerende, zeide tot de schare, die Hem volgde: Ik zeg ulieden: Ik heb zo groot een geloof zelfs in Israel niet gevonden.

Het onderliggende Griekse woord is thau’mazo. Dat licht ik verderop toe.

De vertalers hebben besloten dat dit Griekse woord thau’mazo erop duidt, dat Jezus verbaasd was in de zin van een reactie op iets dat vreemd is en onverwacht. Zoals hierboven uiteengezet heeft die gekozen vertaling bijbeluitleggers uit vorige eeuwen ertoe aangezet om met bovenstaande wegverklaringen te komen.

De manier waarop hedendaagse theologen echter met dit dilemma omgaan, is door dit zinsdeel gewoon compleet te negeren. Dit is inmiddels een beproefde methode in de theologie geworden. Indien een bijbelvers overduidelijk een bepaalde boodschap brengt die niet overeenkomt met het heersende kerkelijk dogma, en het bijbelvers is niet weg te verklaren door het als symbolisch te bestempelen, dan wordt het vers overgeslagen bij de behandeling van de tekst, zowel in bijbelcommentaren als in preken. Laat ik daarvan enkele voorbeelden geven.

Tekst voor Tekst

Tekst voor Tekst heeft een uitgebreide verhandeling op pagina 679 over wat “Bij niemand in Israel” betekent, en de schriftgeleerden van de gereformeerde kerk weten onder andere te melden dat “de woorden ‘bij niemand’ ontbreken bij Lucas (Luc. 7:9),” maar ze zwijgen over het zinsdeel waarin staat dat Jezus verbaasd was.

Verderop, pagina 764, wordt de betreffende passage in Lucas behandeld, en ook hier is dezelfde methode toegepast. Alle verzen worden uitgebreid toegelicht, terwijl er in feite bijna niets meer over deze passage te vertellen valt dan wat de tekst zelf al duidelijk beschrijft, en bij vers 9 wordt het zinsdeel “Zelfs in Israel…” toegelicht, maar de woorden dat Jezus verwonderd was worden genegeerd.

John Wesley

John Wesley, de grondlegger van het Methodisme, heeft een compleet bijbelcommentaar geschreven, alle bijbelboeken, dus ook Mattheus. Over vers 10 schrijft hij als commentaar bij het zinsdeel dat Jezus zelfs in Israel niet zo’n groot geloof gevonden had, “For the centurion was not an Israelite.”

Is er iets overbodigers te melden dan dat de centurion geen Israëliet was? Natuurlijk niet. Wesley vond echter dat hij vers 10 niet kon overslaan, en omdat hij niks wilde zeggen over het feit dat Jezus verbaasd was (dat gaat immers dwars in tegen al zijn verheerlijkingen van Jezus als God), daarom kwam the Preacher, zoals de bijnaam luidt waarmee hij wereldwijd bekend werd, met die kolderieke uitleg over de nationaliteit van de centurion.

David Stern

David Stern is een fervent aanhanger van de doctrine dat Yeshua goddelijk is, en dus alwetend, daarom gaat ook hij bij vers 10 alleen in op het zinsdeel “zelfs in Israel” maar wordt het eerste deel van de zin “Yeshua was amazed” doodgezwegen.

Ook in de parallel passage van Lukas 7 vinden we geen commentaar op het betreffende vers.

NIV Study Bible

De NIV Study Bible geeft uitleg en commentaar en vertaal-notities op vele verzen in de bijbel. En je raadt het al: over Matthew 8:10 heeft het theologenspul niks te zeggen. Maar warempel, bij Luke 7:9 dan toch een opmerking: “The amazement of Jesus is only mentioned twice, here because of belief and at Nazareth because of unbelief (Mk 6:6).” NIV@1519

Zullen we eens kijken of er dan misschien iets staat bij Mark 6:6? Hoera! Een commentaar. Maar te vroeg juichen is niet goed, ook nu niet. Het commentaar bij Mark 6:6 luidt: “See note on Lk 7:9.”

Het theologisch dogma

Jesus is God! Hij weet dus alles! Een mededeling dat Jezus verbaasd was, hetgeen erop duidt dat er iets gebeurde dat hij niet had verwacht, dat past totaal niet in het beeld dat de theologie in de loop der eeuwen over Jezus heeft opgebouwd.

Mattheus 8:10 en Lucas 7:9 getuigen tegen de vergoddelijking van de messias en dat is hoogst ongewenst voor het wereldomspannende theologisch apparaat dat nou juist is gebouwd op het uitgangspunt dat Jezus als founding partner of the Trinity een alwetend goddelijk persoon is.

Maar als de hele theologie er naast zit met hun interpretaties, of het probleem negeert, hoe weet een gewone christen dan wat er bedoeld wordt? Want dat Jezus verbaasd was over het geloof van een heiden, dat staat er toch? Het roept vragen op want het is toch ook werkelijk bijzonder?

Zeker. En er is natuurlijk ook een antwoord, alleen raakt dat antwoord een ander van de heilige huisjes van de theologie. Het werkelijke antwoord is zo onverteerbaar dat de theologen daar helemaal van gruwen.

Verwondering

Alle vertalingen hebben het Griekse woord thau’mazo vertaald in de zin van verwondering, of amazement.

Verwondering is een eerste reactie op iets dat onverwacht is. Een ander woord voor verwondering is verbazing, en er is nauwelijks verschil in betekenis tussen deze twee woorden. Maar verbazing of verwondering is in wezen een tussenstap naar een volgende reactie. Hetgeen helder blijkt uit het Griekse woord.

thau’mazo - 2296

werkwoord

1) bewonderen, zich verwonderen over

2) bewonderd worden

AV - marvel 29, wonder 14, have in admiration 1, admire 1

afgeleid van 2295.

‘thauma - 2295

zelfstanding naamwoord

1) een wonderlijke zaak, wonder

2) verwondering

AV - admiration 1

Verbazing of verwondering kan leiden tot bewondering. Dit is het geval wanneer iemand iets doet dat onverwacht is en die actie getuigt van bravoure of van slimheid of van kracht of van kennis of kunde of jarenlange oefening. Iemand waarvan we het niet verwachten die iets heel moois of unieks doet, dat wekt verbazing en leidt daarna tot bewondering voor de persoon die het mooie of unieke uitvoert.

Een andere mogelijkheid is dat iemand iets doet dat onverwacht is, en waarvan we bang worden. Dan leidt verwondering tot schrik en angst. Dat was het geval bij de vader van Johannes toen de engel hem kwam vertellen dat hij vader zou worden. Of het leidt tot ergernis of zelfs woede.

Welnu, de centurion gaf een antwoord waaruit een enorm groot geloof bleek, en dat wekte de verbazing van Y’hoshua, welke leidde tot bewondering voor de centurion. Vervolgens is het gegeven dat Jezus zich verbaasde voor theologen onverwacht. Omdat het ook ongewenst is leidt de verbazing van Jezus bij de theologen tot ergernis want het stelt ze voor een onoplosbaar dilemma.

Bewondering

Bevestigd door de definitie van het woord zelf kunnen we concluderen dat de betere betekenis van het Griekse woord thau’mazo ‘bewondering’ is. In de grondtekst staat eigenlijk dat Y’hoshua bewondering had voor de centurion.

Waarom hebben de vertalers er dan niet simpelweg voor gekozen om te zeggen dat Jezus de centurion bewonderde? Dan waren ze af van de spagaat tussen Jezus die zich als God niet kon verbazen omdat hij alwetend is terwijl hij dat als mens wel kon.

Welnu, de reden dat de vertalers niet voor ‘bewondering’ hebben gekozen, is omdat er dan nog een veel zwarter dilemma voor de theologen opdoemt. Bijna alle protestantse theologen zijn volgelingen van Calvijn en Knox, en die twee hebben eeuwen geleden besloten dat de mens totaal verrot is. Zelfs zo verrot, dat hij uit zichzelf niets goeds kan doen. In de theologie heet dit de doctrine van total depravity, de leer van de volkomen verdorvenheid van de mens, en het is een fundamentele bouwsteen van het gereformeerde christendom. Haal je de leer van total depravity weg, dan stort het bouwwerk van de theologie in, en voor de kerk is deze doctrine dus onverhandelbaar.

total depravity

Terminology dictionary

the Calvinist doctrine that everyone is born in a state of corruption as a result of original sin

Oxford dictionary

the Calvinist doctrine that human nature is thoroughly corrupt and sinful as a result of the Fall.

Bewondering vs. Total Depravity

Eerdere theologen probeerden nog om met hun Jezus-is-ook-mens theorie het dilemma van de verbaasde messias te verklaren. Maar het is een zwaktebod, een gekunstelde verklaring. Huidige theologen zwijgen het probleem liever dood. Want als het al niet lukt om de verbazing van Y’hoshua met steekhoudende argumenten te verklaren, de notie dat theologen het zouden moeten hebben over de bewondering van de messias is een brug te ver.

• Het idee dat Jezus verbaasd was, leidt tot een conflict met de leer dat Jezus alles weet omdat hij God is.
• Het idee dat Jezus de centurion bewonderde, druist in tegen wat de theologie leert over total depravity, want Jezus die God is kan nou eenmaal geen bedorven mens bewonderen.

De theologie blijft dus zitten met deze problematische bijbelpassage over het gesprek tussen Jezus en de centurion¹.

Het is vanwege die doctrine onbestaanbaar dat Jezus Christus een mens bewonderde. En dan nog wel een heiden! Dat kan helemaal niet, anathema! Daarom zul je dus in geen enkele vertaling tegenkomen dat Y’hoshua de centurion bewonderde, hoewel dat de betere vertaling is van het onderliggende Griekse woord dan het woord ‘verbaasd’ of ‘amazed’ dat alle vertalers hebben gebruikt.

Y’hoshua bewonderde de Romeinse Centurion om diens grote geloof en diepe inzicht. Zo’n groot geloof had hij in heel Israel niet aangetroffen.

En ik voeg daar aan toe: ik heb 500 jaar bijbelvertaling bestudeerd, diverse Duitse, vele Engelse, enkele Nederlandse en een Italiaanse vertaling. Van Luther 1548 tot de herziene Naardense Bijbel. En in geen enkele van die vertalingen ben ik de juiste vertaling van het Griekse woord in de tekst van Mattheus en Lucas tegengekomen.

Ik heb me goed verdiept in het begrip autoriteit, en ik heb gezien dat bijna alle bijbeluitleg over dat begrip verkeerd is. Dus ten eerste durf ik te beweren dat de centurion een beter begrip had van wat autoriteit betekent, dan al die theologen.

Daarnaast heb ik geen enkele schroom om doodleuk te beweren (d.w.z. het is leuk voor mij, maar het is als de dood voor veel theologen) dat de Romeinse centurion niet alleen een groter geloof had dan alle mensen die Y’hoshua tijdens zijn leven in Israel heeft ontmoet, maar dat die centurion ook een groter geloof had dan veel van de na hem komende theologen.

Gewoon wat er staat

Zo, wij weten nu hoe het zit. Het is namelijk heel eenvoudig, en om het te begrijpen hoef je alleen maar de doctrines van de kerk naast je neer te leggen opdat je onbevangen kan lezen wat er staat: Y’hoshua bewonderde de Romeinse centurion om diens grote geloof en diepe inzicht.

Toen Y’hoshua met de centurion sprak, reageerde hij op de woorden van die officier. Die woorden duiden niet op verwondering alleen, een reactie op iets dat vreemd is en onverwacht, maar op bewondering. Wow, iemand die werkelijk begrijpt wat autoriteit is, en die zonder meer aanneemt dat ik feitelijk zeggenschap heb over ziekte en gezondheid; iemand met zo’n groot geloof ben ik in heel Isra’el nog niet tegengekomen.

En Jezus, dit horende, bewonderde hem. En zich omkerende zeide hij tot de schare die hem volgde: Ik zeg ulieden, zo’n groot geloof heb ik in heel Israel niet gevonden.

— Lukas 7:9. Aangepaste vertaling

❧