Aan Prof. H. van Praag

Inleiding

De wetenschapper en hoogleraar Herman van Praag spreekt aanvankelijk wijze woorden tijdens het interview met Eildert Mulder van Dagblad Trouw. Maar aan het eind van het artikel¹, gepubliceerd op 14 december 2013 in het katern “Letter & Geest”, slaat hij de plank toch wel erg ver mis.

“Daarom is het ook zo goed dat Adam en Eva die appel opaten,” beweert de Professor, “ook al had God dat verboden. Anders hadden ze voor eeuwig gevegeteerd in het paradijs, waar alles volmaakt is, waar niets meer te wensen valt, waar de mens geen uitdagingen meer zou kennen. Dan was de schepping mislukt.”

Voorwaar, dat zijn merkwaardige beweringen!

Het is goed om een gebod van God te overtreden?

Van Praag stelt dat het goed is, dat Adam en Eva een bepaalde appel hebben gegeten waarvan Elohiym (door Christenen God genoemd) had gezegd dat zulks verboden was.

Laat me uitleggen waarom het onmogelijk is, wat de professor zegt. Dat wil zeggen, het is weliswaar niet onmogelijk om een gebod van Elohiym te overtreden; maar het is onmogelijk dat zulks goed zou zijn.

Indien Elohiym de hemel en aarde en alles wat daarin is gemaakt heeft, dan is ook de mens door Elohiym gemaakt.

We kunnen het formuleren als: het bestaan van de mens is afhankelijk van Elohiym, en Elohiym bestaat noodzakelijk². Anders gezegd: als Elohiym niet zou bestaan, dan zou de mens ook niet bestaan.

Daarmee is de mens van een lagere orde dan Elohiym.

Het woord ‘orde’ staat voor een zeer wezenlijk begrip. Het duidt op contingentie (afhankelijkheid): B bestaat pas als A eerst bestaat. Daarmee betekent ‘orde’ impliciet ook: opeenvolging in tijd. Eerst zaaien, dan oogsten. Eerst A, dan B. Eerst een schepper, dan een schepsel.

Daarnaast is ‘orde’ een fundamenteel kenmerk van alle vormen van rang en positie, en dus tevens van begrippen als autoriteit en bevoegdheid. Het bepaalt dus de verhoudingen tussen personen. Niet alleen wat betreft machtsverhoudingen en gehoorzaamheid, maar - in het kader van deze brief - vooral wat betreft het recht om te bepalen wat goed is.

Een kort voorbeeld. Een auteur van een roman heeft het recht om te bepalen wat er gebeurt met de diverse karakters in het boek. De auteur bedenkt een verhaal, laten we zeggen een vertelling over de gebeurtenissen in een klein dorp: Jantje heeft een hekel aan Pietje want Marietje is verliefd op Pietje terwijl Jantje verliefd is op Marietje en hij nou juist wil dat Marietje op hem verliefd wordt.

De karakters hebben geen enkel recht ten overstaan van de auteur die hen ‘in het leven’ heeft geroepen. Terwijl de auteur juist volledige zeggenschap heeft over de karakters. Alleen de auteur bepaalt dus, in de roman, wat goed is en wat niet.

Als de auteur vindt dat Jantje een reis moet maken om een tijdje van Marietje gescheiden te zijn, dan is het niet aan Jantje om te bepalen of dit een verkeerde beslissing is van de auteur. Jantje kan er wel van balen, natuurlijk, en hij kan ook ongehoorzaam zijn en stiekem bij het tweede station uit de trein stappen en terugkeren naar het dorp en naar Marietje, maar wat Jantje niet kan, is bepalen of het goed is of verkeerd, dat de auteur hem op reis stuurt.

Zo is het ook met Elohiym en mensen. Elohiym bepaalt wat goed is en wat verkeerd is. En wanneer Elohiym iets als ‘goed’ heeft gekwalificeerd, kan dat onmogelijk later door een mens worden gekwalificeerd als slecht of verkeerd.

Welnu. Elohiym heeft bepaald, dat het goed is om van de meeste bomen de vruchten ervan te eten, maar dat er ŽŽéén boom is, waarvan het niet goed is om de vruchten ervan te eten.

Mensen zijn volledig vrij om daar alles van te vinden. Ze kunnen hevig balen van die bepalingen of ze kunnen er juist blij om zijn. Ze kunnen gehoorzamen of ze kunnen kiezen om ongehoorzaam te zijn. Allemaal mogelijk. Maar ŽŽéén ding kunnen mensen niet: mensen, inclusief Adam en Eva en Herman M. van Praag, kunnen niet bepalen dat iets goed is waarvan Elohiym heeft bepaald dat het niet goed is.

Mensen die menen dat zoiets wel kan, die zullen er bij gebaat zijn, om eens met een goed filosofisch woordenboek in een comfortabele stoel te gaan zitten, en de tijd te nemen te mediteren over de woorden ‘orde’ en ‘autoriteit.’ Maar ja, ook Y’hoshua Maschiyach (door kerkgangers abusievelijk Jezus Christus genoemd) had al ontdekt dat niemand, met uitzondering van de Romeinse Centurion, de werkelijke betekenis van het het begrip ‘autoriteit’ kende. Dus is het niet zo heel vreemd dat er ook in onze dagen mensen zijn als Herman van Praag, die, al zijn ze dan academisch geschoold, geen idee hebben wat het concept ‘autoriteit’ precies omvat.

Dan was de schepping mislukt?

Herman van Praag zegt, dat de Schepping van het Universum zou zijn mislukt, wanneer de mens geen overtredingen had begaan. Zie je? Van Praag maakt duidelijk, dat zijn denken nog niet gerijpt is. En dat terwijl de professor al met emiraat is. Hij moet dus opschieten.

De schepping volgens Elohiym

Na zes dagen overziet Elohiym het werk zijner handen en bepaalt dat het zeer goed is (Hebreeuws: tov me’od).

Adam en Eva hebben op dat moment nog niet van de verboden vrucht gegeten, en zolang dat niet gebeurde, was de schepping tov me’od. Dat zegt Elohiym tenminste. Van Praag is echter van mening, dat er eerst de ongehoorzaamheid van Adam en Eva voor nodig is geweest, om de schepping te laten gelukken.

Hoe kan een mens de schepping als mislukt kwalificeren, wanneer Elohiym zegt dat deze zeer goed is? Dat kan alleen wanneer een mens geen idee heeft wie of wat Elohiym is, en wat sommige woorden betekenen.

Nu kunnen we gemakkelijk geloven dat heel veel mensen niet weten wie of wat Elohiym is, maar de Herman van Praag die deze rare dingen beweert, is wel een Jood, en Joden zijn het Volk van Elohiym. Dat vinden ze zelf tenminste. Dus van een Jood is het wel heel vreemd, dat hij niet weet wie of wat Elohiym is. Dat is zoiets als een volwassen, afgestudeerde Nederlandse jurist, werkzaam bij een goedlopend advocatenkantoor in Wassenaar, die niet weet dat Willem-Alexander Koning is van het Koninkrijk der Nederlanden.

Enfin, de schepping was dus compleet gelukt! Alles was klaar, alles had zijn orde en zijn functie en zijn doel en zijn schoonheid en zijn betekenis. Alles was in gereedheid gebracht voor het tweede bedrijf: het uitoefenen van de heerschappij over de aarde (het beheer, het onderhoud, het gebruik en het instandhouden) door de mens.

Maar de mens maakte een overtreding en week af van het doel.

Dat wil niet zeggen dat de schepping was mislukt; het wil alleen maar zeggen dat de mensen de vrije wil die hen was geschonken, niet hebben gebruikt om uit vrije wil te gehoorzamen, maar om daarentegen uit vrije wil een verbod van Elohiym te negeren.

Weer een voorbeeld: Stel dat ik rijd op de snelweg en dat ik afslag 21 moet nemen om thuis te komen. Ik mis de afslag - die wel goed is aangegeven - omdat ik afgeleid ben door mijn mobiele telefoon. Ik rijd dus de afslag voorbij: is dat de fout van de snelweg? Is de snelweg niet goed, omdat ik afslag 21 heb gemist? Is het aan mij, om tegen de architecten en de bouwbedrijven en het Ministerie van Verkeer te gaan roepen dat de snelweg die ze hebben aangelegd niet deugt?

De verhouding tussen mij en de schepping is een onmeetbaar veelvoud van de verhouding tussen mij en de snelweg. Als het al bespottelijk is dat ik als simpele autorijder de snelweg tot mislukking uitroep, hoeveel te meer bespottelijk is het dan dat een mens de schepping als mislukt kwalificeert.

Uitdagingen

Het moet voor een wetenschapper, en dan nog wel een wetenschapper die zich beroepshalve bezighoudt met het genezen van afwijkingen of ziektes, geen leuk vooruitzicht zijn om te leven in een wereld waarin niemand ziek is en niemand een afwijking heeft. Dan is er immers niets te doen, nietwaar?

Maar getuigt het niet van een uiterst bekrompen denkwereld, om ziekte en stoornissen en afwijkingen als voorwaarde te beschouwen voor een prettige maatschappij en een aangename schepping? Zoiets kan alleen een geneeskundige met een ernstige beroepsafwijking verzinnen.

Eerst hadden we een mooie samenleving zonder illegaal vuurwerk. Maar dat was wel erg saai. Gelukkig wordt er nu ook veel illegaal vuurwerk het land binnengesmokkeld, waardoor mensen hun ogen verliezen, en sommigen hun handen, anders hadden de artsen zo weinig te doen.

We bouwden vroeger mooie huizen met rieten daken en dat was prachtig. Maar het was ook dodelijk saai dat het zo mooi was. Gelukkig zijn er nu pyromanen, anders hadden alle brandweermannen zo weinig te doen.

Elohiym heeft het mooiste tuinpark gemaakt dat we ons kunnen voorstellen en mensen daarin geplaatst. Maar dat was wel saai hoor, toen alles perfect was. Gelukkig hebben de eerste mensen gezondigd en moesten ze de Tuin van Gan (abusievelijk Paradijs genaamd) verlaten, waarna ze, eenmaal buitengekomen, ziek werden, en angstig en egoïstisch. Gelukkig maar, anders zouden er voor psychiaters geen uitdagingen zijn.

Ik ben er van overtuigd, dat meneer Van Praag hiermee het ultieme voorbeeld van narcisme³ heeft gegeven: gelukkig hebben Adam en Eva gezondigd, anders hadden ze tevreden en gelukkig in die tuin gewoond en dan waren er voor belangrijke psychiaters zoals ikzelf geen uitdagingen geweest.

Beheer over de wereld

Voor de meeste mensen die in het bestaan van Elohiym geloven is het duidelijk, dat de mens niet alleen is geschapen om Elohiym te gehoorzamen. De mens heeft immers ook nog wel wat anders om handen.

Zo is daar om te beginnen, zoals al eerder genoemd, het beheer over de wereld. Dat is ten eerste geen geringe opgave op zich, maar omdat deze opgave ook altijd vereist dat mensen met elkaar samenwerken, is er tot in lengte van dagen de garantie van uitdaging.

Daarnaast heeft Elohiym de mens met een portie inventiviteit, creativiteit en nieuwsgierigheid uitgerust, waarmee de mens niet alleen in staat is om dagelijks weer iets nieuws te verzinnen, maar zo veelzijdig zijn die gaven, dat mensen zelfs in staat zijn om Elohiym te verrassen en hele legerscharen engelen in vervoering te brengen. Hoezo geen uitdaging?

Nee, meneer Van Praag, u mag dan blij zijn met stoornissen in de psyche van mensen omdat u zich daardoor uitgedaagd voelt, en ik ben blij voor u, en voor uw patiënten, dat u daar met hart en ziel en grote bewogenheid en inspanning aan heeft gewerkt, maar ik zou u toch wel graag in overweging willen geven, dat u zonder een hele grote groep zieke mensen heus wel een andere uitdaging in uw leven had gevonden.

Medicijnmannen zijn nodig wanneer mensen ziek worden. Maar er zijn ook scenario’s denkbaar waarin mensen niet ziek zijn, en de mensen die anders medicijnman waren geworden, in plaats daarvan de gelegenheid hebben om muziek te componeren, of schilderijen te maken, of films, of een raket naar de maan te schieten om ook daar eens rond te kunnen wandelen.

De schepping was volmaakt, Professor, maar mensen hebben de zaak verziekt. En in plaats dat we met zijn allen onze technische verworvenheden aanwenden om de fouten uit het verleden te herstellen, zijn we daarentegen als mensheid alleen maar bezig om de wereld met alle middelen die ons ter beschikking staan, nog verder, en zo snel mogelijk, naar de totale destructie te sturen.

Uitdaging

Elohiym heeft ons een waanzinnig geweldige wereld gegeven. Ik kan u daar veel over vertellen. En die wereld was in de ogen van Elohiym zelfs heel goed op het moment dat hij de heerschappij erover aan de mens overdroeg.

Vanaf dat moment heeft echter de mens die schepping stukje bij beetje minder volmaakt gemaakt. Gaat u maar eens kijken bij een gekapt regenwoud. Of bij een drooggevallen zee. Of bij in elkaar geschoten flats of platgebrande dorpen of door dorst stervende kinderen.

En dat ziet u als broodnodige uitdagingen? Om daar iets aan te doen?

Wel, ik heb een mooiere uitdaging voor u: we zouden moeten zorgen dat al die situaties Uuberhaupt niet plaatsvinden. De uitdaging zou niet moeten zijn om nieuwe bomen te planten in een platgekapt regenwoud, maar de uitdaging zou moeten liggen in het ervoor zorgen dat die regenwouden niet gekapt worden.

Dat kunnen we helaas niet, als mensheid. Want we verdommen het om de paar mensen die de zaak verkankeren, uit die maatschappij te verwijderen.

Rotte Appels en een Mand

Wat gebeurt er met een mand vol appels, waarin één appel beurs is, en begint te rotten?

Een kankergezwel in een lichaam wil de chirurgijn wel wegsnijden om de rest van het lichaam voor aantasting te behoeden, en een rotte appel halen we allemaal wel uit de mand wanneer we de rest van de appels willen bewaren, maar een moordenaar of een verkrachter of een oplichter uit de maatschappij verwijderen om de rest van de maatschappij te behoeden voor verval en ineenstorting, nee, dat zullen de rechters en de politici en de ganse gemeenschap van gutmenschen uit alle macht tegenwerken.

En waarom? Wel, meneer Van Praag heeft zelf het antwoord aangeduid, eerder in het interview. Omdat men niet langer wil aanvaarden dat mensen keuzes kunnen maken. En dat heeft geleid tot de volgende postmoderne opvatting: Mensen zijn niets anders dan het resultaat van chemie en genen en de inwerking van omgevingsfactoren. Een misdadiger is ook een mens, en dat wil dus zeggen, dat een misdadiger er niets aan kan doen dat hij of zij de boel oplicht en zijn of haar medemens in het verderf stort. Daarom moeten we de misdadiger niet straffen, maar moeten we hem of haar juist begeleiden en nieuwe kansen bieden.

En de slachtoffers? Tja, volgens diezelfde postmoderne opvatting dragen slachtoffers zelf schuld. De slachtoffers hadden immers meer moeite moeten doen om de misdadiger in diens jeugd beter te begrijpen, om op die manier een positievere invloed te kunnen laten inwerken op de chemische processen in het brein van de misdadiger.

De uitdaging voor de mens, meneer Van Praag, is niet bepaald door Elohiym’s zogenaamd verkeerde inschatting van de mate waarin de schepping goed is, maar de uitdaging voor de mens is om de moed te vinden, kankergezwellen in de maatschappij met dezelfde voortvarendheid weg te snijden, als medici dat gewend zijn te doen met kankercellen in onze lichamen.

Een tumor moet je wegsnijden. Een hond welke een mens heeft aangevallen en in de hals gebeten, moet je een spuitje geven. En van iemand die een kind heeft verkracht en daarna vermoord, wordt zijn bloed geëist.

Dát is de uitdaging. Al het andere is ijdel geblaat en zinloos gezwets.

Dankbaar zijn dat Adam en Eva een gebod van Elohiym hebben overtreden, omdat we anders geen uitdagingen zou hebben gehad? En zonder die overtreding zou de schepping zijn mislukt, maar dankzij die overtreding is de schepping gelukkig toch nog geslaagd?

Professor, ga eens op een donkere plaats naar buiten tijdens een heldere nacht en kijk naar de sterren. En vraag u dan af: wie weet het beter hoe dat zit met de volmaaktheid van de schepping, YHWH Elohiym, die iedere dag de sterren en de planeten met volmaakte regelmaat hun uiteenlopende patronen laat beschrijven, de almachtige, hoogste Elohiym die de mens heeft gemaakt en bij hem een dosis creativiteit heeft ingebed die hem in staat stelt iedere dag iets nieuws te bedenken, of Professor Van Praag, een sterveling met emiraat, die daar met kleumende handen omhoog staat te turen.

Ik wens u betere gedachten.

Hoogachtend, een Nederlander in den vreemde,

Robert Esland

❧